بایگانی برچسب برای: کتاب

چاپ به معنی اعم، عمل و فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی (حروف، ارقام، خطوط، تصاویر و غیره) به وسیلۀ انداختن اثر این نقوش بر کاغذ یا پارچه یا مواد دیگر، و بالاخص چاپ مواد خواندنی با تصویر یا بدون آن بر روی کاغذ که موضوع این مقاله است و آن را طبع نیز گویند. قدیمی ترین نمونۀ فن چاپ در چین دیده شده است. اروپا تا اواسط قرن ۱۵میلادی، تنها کتابهائی که در دسترس بود نسخه‌های خطی بود و چون این گونه نسخه‌ها گران قیمت و تعدادش محدود بود، فقط عدۀ قلیلی می‌توانستند از آنها استفاده کنند. با پیدایش و بسط فن چاپ، کتابها در دسترس همه قرارگرفت و این امر از عوامل عمدۀ نهضت رنسانس بود.
در طی قرن ۱۵میلادی “چاپ قالبی” رواج پیدا کرد. مطالب را روی تکه چوبها می‌کندند، و از آنها بر کاغذ منتقل می‌کردند. چاپ قالبی ظاهراً در ابتدا برای تهیۀ ورق بازی و بعدها برای تکثیر شمایل قدیسین و نوشتۀ زیر آنها مورد استفاده قرار گرفت و سرانجام بعضی از کتابها به طور کامل به وسیلۀ این نوع چاپ تکثیر شد، چاپ قالبی بر روی پارچه هنوز در قلمکارسازی معمول است.
اولین قدم بزرگ در پیشرفت فن چاپ اختراع “حروف قابل انتقال” بود. استعمال این نوع حروف بین سالهای ۱۰۵۱ و ۱۰۵۸ میلادی در چین آغاز گردید. دراروپا، ظاهراً اختراع حروف قابل انتقال بدون اطلاع ازکار چینیها و به قول معروف به وسیلۀ “گوتنبرگ” (۱۴۰۰- ۱۴۶۸) در شره ماینتس آلمان صورت گرفت.
فن چاپ به سرعت در اروپا رواج پیدا کرد و در ۱۴۸۷ تقریباً در همۀ ممالک اروپا چاپخانه‌هائی دایر بود و مخصوصاً ایتالیا از جهت طرح حروف چاپ اعتبار تمام یافت و درنیمۀ اول قرن ۱۶م این اعتبار به پاریس منتقل شد. در همین قرن فن چاپ از فن تهیۀ حروف چاپ تفکیک گردید. به سبب محدودیتهای ناشی از اصلاح دینی که در فرانسه در امر چاپ پدید آمد، عده‌ای از چاپگران کارگاههای خود را از فرانسه به هلند منتقل کردند و این سرزمین عمده‌ترین مرکز صنعت چاپ شد و حروف و مطبوعات به همۀ اروپا صادر می‌کرد. فن چاپ به وسیلۀ و.ککستن وارد انگلستان شد (به قولی پیش از ۱۴۷۶) و ظاهراً در ۱۵۳۹ در اسپانیای جدید (مکزیک) کتاب چاپ می‌شد و اصلاحات جزئی صورت گرفت.
گذشته از بعضی اصلاحات جزئی، تا سال ۱۸۰۰ فنون چاپ و حروفریزی عمده به همان صورت بود که گوتنبرگ به عمل آورده بود. چاپ به وسیلۀ ماشین دستی به عمل می‌آمد، کاغذ هم به وسیلۀ دست و ورق به ورق تهیه می‌شد. اختراعات عمده‌ای که از حدود ۱۸۰۰ به بعد صورت گرفت بر سرعت کار افزود و از هزینۀ آن کاست.

از ۱۸۰۰ طریقۀ سترئوتایپ رواج یافت. در ۱۸۱۰ ف. کونیگ از نیروی بخار درماشین چاپ استفاده کرد، در ۱۸۴۶-۴۷ ر.م هو طرح یک ماشین چاپ “روتاری” (Rotari) (چرخنده) را ریخت، در ۱۸۸۶ لاینوتایپ و در ۱۸۹۶ مونوتایپ اختراع شد، که خود عمل حروفچینی را انجام می‌دهند.
امروزه به طور کلی سه طریقه در فن چاپ معمول است:

۱. چاپ حروفی یا برآمده

۲. چاپ هم‌سطح

۳. چاپ گود یا گراووری

این تقسیم بندی بر حسب این است که نقوشی که از روی آنها چاپ می‌کنند نسبت به “صفحۀ چاپ” (صفحۀ حامل نقوش) برآمده یا با آن همسطح یا در آن کنده شده باشد. چاپ حروفی یا چاپ سربی (به مناسبت جنس حروف چاپ) یا چاپ برآمده را در آغاز ورود فن چاپ به ایران، به نام اروپائی آن تیپوگرافی یا طیپوگرافی (Tipografi) نیز می‌گفتند. در طریقۀ چاپ حروفی، نقوشی که اثر آنها باید بر صفحۀ کاغذ چاپ شود، بالاتر از زمینۀ صفحۀ چاپ قرار دارد و مستقیما با کاغذ تماس پیدا می‌کند.
تا حدود ۱۹۰۵ تقریباً در همۀ کارهای چاپی از طریقۀ چاپ حروفی استفاده می‌شد وامروز نیز این طریقه بیش از طرق دیگر معمول است. در چاپ همسطح یا لیتوگرافی (Litografi) (چاپ سنگی) نقوش با زمینۀ صفحۀ چاپ همسطح است. از حدود ۱۹۰۵ به بعد طریقۀ چاپ همسطح که قبلا فقط برای مقاصد خاصی (تکثیر تصویر ونقشه) به کار می‌رفت، بیش از پیش مورد توجه واقع شد و چاپ افست از آن ناشی گردید (لیتوگرافی). در چاپ گود یا چاپ گراووری، اول از کلمات و تصاویر عکسبرداری می‌شود و بعد نقش نگاتیف آنها را بر یک استوانۀ مسی نقره می‌کنند و به این ترتیب گودی‌های کوچکی بر سطح استوانه ایجاد می‌شود. محل نصب این استوانه در ماشین چاپ طوری است که در موقع گردیدن استوانه، سطح آن از یک طرف همواره با حوضچه‌ای مملو از مرکب تماس دارد و از طرف دیگر تیغه‌ای فولادی مرکب را از سطح استوانه “پاک می‌کند” و در نتیجه مرکب فقط در داخل گودیها (نقوشی که باید از روی آنها چاپ به عمل آید) باقی می‌‌ماند، کاغذ درحالی که با فشار از روی این استوانه عبور می‌کند، ذرات مرکب را به خود می‌کشد و اثر نقوش بر آن می‌افتد. عمق گودیها متفاوت است، ومقدار مرکبی که از آنها بر صفحۀ کاغذ منتقل می‌شود با عمق آنها تناسب دارد، به همین جهت، در چاپ گراووری، سایه روشنهای مختلف یک تصویر بهتر از چاپ حروفی یا افست بر صفحۀ کاغذ نقش می ‌بندند، ولی درمقابل، دقت و ظرافت نقش حروف باندازۀ دقت و ظرافت آنها در چاپ حروفی یا چاپ افست نیست. چاپ گراووری را، اگر با ماشین روتاری انجام گیرد، روتاگراوور (Rotagravur) گویند. ماشینهای چاپ حروفی را به سه دستۀ عمده تقسیم می‌کنند، سطحی (مسطح)، استوانه‌ای و روتاری.
(۱) در ماشین سطحی یک صفحۀ مسطح و متحرک کاغذ را بر روی صحفۀ چاپ، که در محل خود ثابت است، فشار می‌دهد. اغلب ماشین‌های سطحی کوچک‌اند و معمولاً برای چاپ کردن بلیط، صورتحساب و فرمهای اداری از آنها استفاده می‌شود؛
(۲) در ماشین استوانه‌ای یک استوانه‌ای فلزی کاغذ را بر روی صفحۀ چاپ فشار می‌دهد، کتابهای و مجله‌هائی را که تیراژ کمی دارند، با این نوع ماشینها چاپ می‌کنند؛
(۳) در ماشین روتاری علاوه بر اینکه یک استوانۀ فلزی کاغذ را بر روی صفحۀ چاپ فشار می‌دهد، خود صفحۀ چاپ به صورت لوحه ‌ای یکپارچه و نیم دایره است که بر استوانۀ دیگری بسته می‌شود. این لوحه را به طریقۀ سترئوتایپ تهیه می‌کنند. ماشین چاپ روتاری بزرگترین و سریعترین نوع ماشینهای چاپ کنونی است و معمولاً برای چاپ روزنامه‌های پرتیراژ از آنها استفاده می‌شود. ماشین چاپ روتاری می‌تواند هر ساعت ۰۰۰/۶۰ نسخه روزنامه را چاپ کند، صفحات آنرا ببرد، “تا بزند” و تعداد نسخه‌های چاپ شده را شماره کند.
چاپ عکسی (Cape. Aksi) چاپ کردن هر نوع نوشته یا رسم یا پردۀ نقاشی و غیره به وسیلۀ عکسبرداری از آن، خواه عکس را به طریقۀ افست چاپ کنند یا پس از تبدیل آن به گراوور، در کتابخانه‌های عمومی بزرگ، اصل کتابها و سایر مدارک نادر یا نفیس (مانند نسخه‌های خطی مصور، نقشه‌های جغرافیایی، کتابهای چاپ قدیم، و جز آنها) را بهندرت در دسترس اشخاص می‌گذارند. بلکه چاپ عکسی آنها را کهدر عین حال مشخصات نسخۀ اصل (از قبیل املا، رسم الخط، و غیره) را نشان می‌دهد در معرض استفاده قرار می‌دهند. همچنین برای گردآوردن نسخه‌های خطی قدیمی که صفحات آنها به طور پراکنده در کتابخانه‌ها یا موزه‌های مختلف موجود است، از چاپ عکسی استفاده می‌شود.
اصطلاح فاکسیمیله (Fak. Simile) به طور اعم به معنی ساختن مانند هرچیز (اعم از کتاب، پردۀ نقاشی، مجسمه و غیره) است، ولی معمولاً بالاخص به معنی چاپ عکسی به کار می‌رود.
چاپ و چاپخانه در ایران- اگرچه تهیۀ اورا می‌توان نوعی طریقۀ چاپ دانست، اولین چاپخانۀ عربی و فارسی در ایران ظاهراً در اوایل قرن ۱۱ ﻫ.ق (شاید از حدود ۱۰۲۰ ﻫ.ق تا ۱۰۳۰ ﻫ.ق) بوسیلۀ کشیشان کرملی در دیر آنان در اصفهان دایر گردید، و به بصمه خانه معروف شده بود. لفظ باسمه (Basme) یا باصمه، که بعد در ایران به صورت باسمه هم نوشته شد و در نزد ترکان عثمانی و ترکان شرقی معمول بوده ازعهد مغول به کار رفته است و مغولان تصویر پادشاهان مغول را بصمه می‌گفتند. درجلفای اصفهان ظاهراً قریب ۳۰ سال بعد از اینکه شاه عباس اول صفوی ارامنه را به آنجا کوچانید (۱۰۱۳ ﻫ.ق) چاپخانۀ ارمنی دایر گردید، که اثری که در ۱۰۵۰ ﻫ.ق در آنجا چاپ شده باقیست. خود ایرانیها سالیان دراز توجهی به مطبعه نداشتند و اگر هم گاهی صحبتی از آن می‌رفت (چنانکه شاردن در سیاحتنامۀ معروف خود گفته است)، از مرحلۀ حرف تجاوز نمی‌کرد، تا آنکه ظاهراً در سلطنت فتحعلی شاه اولین چاپخانۀ “طیپوگرافی” (چاپ سربی) تحت حمایت و تشویق عباس میرزا ولیعهد در تبریزدایر شد و شخصی به نام آقا زین العابدین تبریزی رسالۀ فتحنامه (از میرزا ابوالقاسم قائم مقام) را که ظاهراً نخستین کتاب فارسی است که در ایران با حروف عربی طبع شده است به چاپ رسانید (۱۲۳۳ ﻫ.ق) همچنین عباس میرزا در حدود ۱۲۴۰ﻫ.ق میرزا جعفر تبریزی را به مسکو فرستاد تا یک دستگاه چاپ سنگی بیاورد و آن صنعت را نیز بیاموزد، و او دستگاهی به تبریز آورد ودایر نمود.
گویند فتحعلی شاه میرزا زین العابدین تبریزی را به تهران احضار کرد (حدود ۱۲۴۰ ﻫ.ق) و او تحت توجه منوچهر خان گرجی (بعداً ملقب به معتمد الدوله) قرآن معروف به قرآن معتمدی را به چاپ رسانید و از شاگردان او میرباقر نامی بود که بعدها ناسخ التواریخ را به چاپ سنگی رسانید. بهرحال در حدود ۱۲۴۰ﻫ.ق در تبریز و تهران چاپخانۀ سربی دایر بوده است، چنانکه چاپخانۀ چاپ سنگی نیز در حدود ۱۲۵۰ در تهران وجود داشته است. ظاهراً چاپ سربی در ۱۲۶۱ ﻫ.ق در تهران یکچند موقوف شده است.
در اصفهان نیز بین ۱۲۴۴ و ۱۲۴۸ﻫ.ق چاپخانۀ سنگی وجود داشته است و رسالۀ حسینیه که در این شهر طبع شده است، مربوط به این زمان است. قرآن چاپ سنگی شیراز نیز مربوط به همین سالها است. بعد از تبریز و تهران و ظاهراً بعد از اصفهان و شیراز، اولین شهری که در آن چاپخانه دایرگردید ارومیه (رضائیه) بوده است، که از ۱۲۵۶ﻫ.ق به بعد مبلغین مسیحی در آنجا یک مطبعۀ سربی عربی و سریانی و انگلیسی دایر داشتند. بعد از ارومیه ظاهراً به ترتیب تاریخی آتیه در سایر شهرهای ایران مطبعه داخل شد: بوشهر، مشهد، انزلی، رشت، اردبیل، همدان، خوی، یزد، قزوین، کرمانشاه، کرمان، گروس، کاشان.
با اینکه اول بار چاپخانۀ سربی در ایران وارد شد، بعدها چاپ سربی مدتهای دراز منسوخ و چاپ سنگی دایر شد، تا آنکه در ۱۲۹۰ﻫ.ق در حین مسافرت ناصرالدین شاه قاجار به اروپا در اثنای توقف وی در استانبول، یک دستگاه چاپخانه با حروف عربی و فرنگی به قیمت ۵۰۰ لیرۀ عثمانی خریداری و به تهران فرستاده شده، ولی از آن استفاده به عمل نیامد تا آنکه در سال ۱۲۹۲ ﻫ.ق بارون لوئی دونورمن (Baron. Lui.De. Norman) امتیاز روزنامه‌ای به نام پاتری (به معنی وطن) تحصیل کرد و مطبعه راتعمیر نمود و به کار انداخت. در تبریز نیز درحدود ۱۳۱۷ﻫ.ق باز یکدستگاه مطبعۀ سربی دایر شد. با ازدیاد مدارس و توسعۀ تعلیمات و افزایش عدۀ با سوادان وسایل چاپ در ایران مخصوصاً در سنوات اخیر بسیار افزایش یافته است.

ابتدا باید بدانیم کهاصولا دو دسته از نرم افزارهای گرافیکی وجود دارد. نرم افزارهای برداری ( (vectorو نرم افزار های بیت مپ (Bitmap) از جمله نرم افزارهای برداری می توان به معروف ترین آنهایعنی Corel Draw،FreeHand وIllustratorاشاره کرد و از جمله نرم افزارهای بیت مپ می‌توان Photoshop و Corel PhotoPaint را نام برد.

در نرم افزارهای برداری خط و اشکال بر اساس روابط و فرمولهای ریاضی رسم میشوند بدین معنا که زمان رسم یک دایره ، نرم افزار از طریق معادله خط دایره آن را رسم میکند بنا بر این هرچقدر هم که تصویر را زوم کنید این دایره دوباره ترسیم می شود و بدون کنگره ورنجه است اما در نرم افزارهای بیت مپ رسم اشکال بر اساس نقاط تاریک و روشن(پیکسل) است،به این صورت که کل صفحه‌ی شما مانند یک کاغذ شطرنجی به خانه های ریز مربع شکل تقسیم می شود و هر خانه ای دارای رنگ مخصوص خود است و با در کنار هم قرار گرفتن این مربع های رنگی تصویر بوجود می آید درست مانند یک کوبلن. به زبان دیگر هنگامی که یک دایره را در Photoshop رسم میکنید و با ابزار zoom آن را بزرگ می کنید آنچه مشاهده می کنیدنقاط تاریک وروشنی است که کنگره دار دیده می شود.

طبیعتا هر چه تعداد این مربع ها بیشتر و سایز آنها کوچکتر باشد تصویر کیفیت بهتری خواهد داشت و البته فایل آن هم حجم بیشتری پیدا خواهد کرد. تعداد این مربع ها در یک اینچ (۲/۵۴ سانتی متر)  همان رزولوشن تصویر است. واحد رزولوشن همDPIاست که مخففDot Per Inch می‌باشد (نقطه در اینچ). مثلاً در یک تصویر با رزولوشن۳۰۰DPIدر هر اینچ از تصویر (در طول یا عرض فرقی نمی کند) تعداد ۳۰۰ مربع کوچک قرار دارد. توجه داشته باشید که رزلوشن مربوط به نرم افزار های بیت مپ است و در نرم افزار های وکتور اساساً چنین مفهومی وجود ندارد مگر در هنگامی که قصد دارید از یک نرم افزار وکتور خروجی بیت مپ بگیرید . در این صورت نرم افزار از شما رزولوشن مورد نظر شما را می‌پرسد و با آن رزولوشن تصویر بیت مپ مورد نظر شما را می سازد.

توجه داشته باشید که کیفیت یک عکس علاوه بر رزولوشن به سایز عکس نیز بستگی دارد. مثلاً اگر عکسی در اختیار داشته باشید که رزولوشن آن۳۰۰ DPI باشد و سایز آن نیز ۱۰ سانی متر در ۱۰ سانتی متر باشد تعداد مجموع مربع های شما ۱.۴۴۰.۰۰۰ عدد خواهد بود در صورتی که تصویری با همین رزولوشن اما با سایز ۱ سانت در ۱ سانت تنها دارای ۱۴.۴۰۰ مربع خواهد بود. یعنی کیفیت آن نسبت به حالت اول ۱۰۰ برابر کمتر است. به همین دلیل است که در بسیاری از موارد برای بیان کیفیت یک عکس یا یک دوربین از واحد مگا پیکسل استفاده میشود . یعنی تعداد پیکسل های طول و عرض را در هم ضرب می کنند و عدد بدست آمده را تقسیم بر میلیون می‌کنند و عدد بدست آمده را بر حسب مگا پیکسل بیان می‌کنند.

انتخاب رزولوشن مناسب برای طرح های مختلف :

الف : طراحی های چاپ افست :

برای طراحی هایی که قرار است چاپ افست شوند فایلهای خود را با سایز اصلی و رزولوشن۳۰۰ DPIطراحی کنید. اگر با رزولوشن پایین تر طراحی کنید حتی اگر طرح شما در کامپیوتر خوب به نظر برسد در چاپ کیفیت کار پایین خواهد بود . مخصوصاً نوشته های شما از کیفیت خوبی برخور دار نخواهند بود.

توجه داشته باشید که از ابتدا و در هنگام شروع طراحی رزولوشن خود را درست تنظیم کنید در غیر این صورت چنانچه در انتهای کار رزولوشن را بالا ببرید فایده نخواهد داشت و کارتان در هنگام چاپ خراب خواهد شد.

چنانچه با نرم افزار های وکتور (مثلاً کورل) طراحی می کنید و قصد دارید تا خروجی بیت مپ (مثلاً با پسوندTIFیاJPG) بگیرید هم حتماً دقت کنید که تنظیمات خروجی را روی رزولوشن۳۰۰ DPIقرار دهید.

در ضمن از رزولوشن های بالا تر برای طراحی استفاده نکنید. درست است که کیفیت کارتان افزایش پیدا می‌کند اما اولاً حجم فایلتان هم افزایش پیدا میکند و سرعت سیستمتان در هنگام طراحی به شدت پایین می آید ، دوم اینکه در لیتو گرافی ها در ابتدا فایلهای با رزولوشن بالای۳۰۰ DPIرا به۳۰۰ DPIتبدیل می‌کنند و سپس از آن زینک می‌گیرند. یعنی عملاً حتی اگر با رزولوشن بالای ۳۰۰ DPI هم طراحی کنید در نهایت تغییری در کیفیت کار چاپیتان بوجود نخواهد آمد.

ب : طراحی برای چاپ بنر و پلات:

معمولاً بنر و پلات در سایز های بزرگ چاپ میشوند و معمولاً هم پوستر های چاپ شده از فاصله ی بیشتری نسبت به کارهای افست دیده می‌شوند. به همین دلیل هم معمولاً سایز فونت های آنها بسیار بزرگتر از فایل های چاپ افست انتخاب می‌شود. بنا بر این در طراحی هایی که برای چاپ بنر و یا پلات انجام می‌شود نیازی نیست با رزولوشن ۳۰۰ طراحی کنید و اگر هم این کار را انجام دهید در هنگام چاپ رزولوشن کار شما را پایین می آورند تا ارسال فایل به پلاتر با سرعت بالاتری انجام شود. در فایلهایی که برای پلات ایندور (چاپ فضای داخلیIndoor) که معمولاً بر روی کاغذ کوتد ، بوم (Canvas) و یا بک لایت (Back Light) انجام میشود رزولوشن۱۷۰ DPIبا سایز اصلی کار مناسب است. برای چاپ اوت دور (چاپ فضای خارجیOut Door) هم که معمولاً روی بنر و یا فلکسی انجام می‌شود رزولوشن ۱۲۰ انتخاب می‌شود.

در هر صورت توصیه من به شما این است که با توجه به گوناگونی و تفاوت زیاد دستگاه های پلاتر قبل از شروع طراحی با چاپخانه ای که قصد دارید فایل را به آنجا ارسال کنید رزولوشن کار خود را هماهنگ کنید.

ج : طراحی برای سایت و اینترنت:

در طراحی برای وب سایت های اینترنتی رزولوشن استاندارد۷۲ DPIاست. از هیچ رزولوشن دیگری در طراحی برای اینترنت استفاده نکنید.

نوشته شده توسط : مهندس امیر حسین گرشاسبی

افست نوعی از چاپ است که امروزه به طور بسیار گسترده برای چاپ انواع کتاب ، مجله ، بروشور و کاتالوگ ، پوستر و خلاصه هر چیزی که قرار است بر روی کاغذ و با تیراژ بالا (معمولاً ۱۰۰۰ عدد یا بیشتر) و نیز با کیفیت بالا چاپ شود مورد استفاده قرار می گیرد.

دستگاه های چاپ افست بسته به مدل دارای سایز چاپ از ۵۰*۳۵ سانتی متر تا ۱۰۰*۷۰ و حتی در موارد محدود تا سایز ۱۴۰*۱۰۰ می باشند.

در چاپ افست از مدل رنگ CMYK استفاده می شود و هر رنگ به صورت جدا گانه بر روی کاغذ چاپ میشود و عمل ترکیب رنگ بر روی کاغذ صورت میگیرد. برخی از دستگاه های چاپ افست دارای یک ستون رنگ هستند یعنی در هر بار مکش کاغذ فقط می توانند یک رنگ را روی کاغذ چاپ کنند. برخی از دستگاه ها دو رنگ و برخی نیز چهار رنگ هستند که چاپ هر چهار رنگ را با یک بار مکش کاغذ انجام می دهند. برخی از دستگاه های چاپ افست ۵ رنگ هستند که علاوه بر چاپ هم زمان CMYK میتوانند چاپ رنگ پنجم (مثلاً نقره ای یا طلایی یا رنگ های ساختگی) و یا حتی چاپ ورنی را انجام دهند.

در شروع هر چاپ، ممکن است با مشکلاتی مواجه شویم که باعث طولانی شدن مدت زمان کار چاپ می شود. تلاش های زیادی از طرف سازندگان ماشین آلات چاپ انجام گرفته تا این زمان به حداقل برسد؛ تا جایی که آپشن های مختلفی را با توجه به درخواست مشتری به ماشین آلات اضافه می کنند. اگر بخواهیم به نمونه ای از آنها اشاره کنیم، می توانیم پلیت بند اتوماتیک، تنظیم اتوماتیک شیرهای مرکب، تعویض رول بدون توقف ماشین و… را برشماریم.

اگر در مورد کاغذ یا مقوایی که قرار است چاپ شود صحبت کنیم، باید دارای شرایط و ویژگی های خاص خود باشد تا در سرعت چاپ تاثیر منفی نگذارد. نمی توان هر کاغذ یا مقوایی را وارد دستگاه چاپ کرد. از جمله رایج ترین اشکالات کاغذ و مقوا می توان به چند مورد زیر اشاره کرد:

الکتریسیته ساکن اغلب در محیط هایی که دارای هوای خشک و گرم هستند، ایجاد می شود. به طور معمول در قسمت تغذیه دستگاه، وسیله ای به نام جرقه گیر یا ionize (به معنی یونی کردن) که بعضی کارگران چاپخانه ها به آن گاز گیر هم می گویند تعبیه می کنند.

تا قبل از این که کاغذ وارد برج چاپ شود، جریان الکتریسیته آن را خنثی می کند. اگر قسمت تغذیه، چنین تجهیزاتی نداشته باشد، با زیاد کردن دور نورد آب تا حدودی اشکال برطرف می شود. ما در کاغذهای خود کپی (کاربن لس) این اشکال را بیشتر می بینیم اما اضافه کنم بهتر است هر قدر می توانیم از آب کمتری استفاده کنیم تا کیفیت چاپ بالا رود و در مراحل پس از چاپ به مشکلی بر نخوریم.

اما در هوای مرطوب، الکتریسیته ساکن تقریبا در هوای محیط مبادله شده و اثر خود را کمتر نشان می دهد، به همین منظور به طور معمول رطوبت نسبی چاپخانه را بین ۴۰ تا ۵۰ درصد در نظر می گیرند. در صورت کم بودن رطوبت محیط بهتر است از سیستم رطوبت ساز استفاده کنیم. البته رطوبت بیش از حد هم باعث تغییر ابعاد کاغذ و مقوا می شود و همچنین اگر فشار سیلندر مناسب نباشد، اندازه کاغذ و مقوا به هم می خورد. برای کنترل فشار مناسب، قبل از تغذیه، باید ضخامت کاغذ و مقوا با میکرومتر اندازه گیری شود. اندازه گیری دقیق از له شدن کاغذ و مقوا و کنده شدن لایه رویی آن و همچنین مشکلات دیگر (مانند له شدن ترام ها و خراب شدن زیر سازی لاستیک) جلو گیری می کند.

پرزدهی کاغذ و مقوا هم وقت زیادی را برای تمیز کردن لاستیک می گیرد. پرزدهی کاغذ و مقوا می تواند در نتیجه برش کاغذ، قبل از چاپ باشد. به خاطر کند بودن تیغه برش که تیغه مربوطه را باید به موقع عوض کنیم و یا ممکن است جنس کاغذ و مقوا مرغوب نباشد. این پرزدهی تاثیر مستقیمی بر چاپ دارد و جزو مواردی است که مشتری روی آن دست می گذارد. با توجه به حساسیت کار ممکن است یک بار ورق ها را بدون چاپ به ماشین تغذیه کنند که تا حدودی پرز آنها گرفته شود و یا این که خود دستگاه دارای سیستم پرزگیر باشد.

حجم مرکب بالا و یا سرعت خشک شدن و از طرفی خود کاغذ و یا مقوا تا حدودی در پشت زدگی کار نقش بسزایی دارد، با این تفاوت که ما در کاغذ تحریر با ضریب نفوذ مرکب بیشتر نسبت به کاغذ و مقوای گلاسه روبرو هستیم که با دستگاه دنسیتومتر می توان ضخامت مرکب را اندازه گیری کرد، در صورتی که با سطح بیشتری از مرکب مواجه باشیم از خشک کن استفاده می کنیم ممکن است کار پشت و رو باشد و با مشکلات زیادی روبرو شویم، به خصوص در کاغذ و مقوای گلاسه. از طرفی چسبندگی زیاد مرکب هم باعث خارج شدن ورق چاپی از پنجه سیلندر چاپ و یا جداشدن الیاف ورق چاپی و چسبیدن آن به لاستیک چاپ می شود. ( لایه رویی کاغذ کنده می شود). در بین مرکب ها، مرکب مشکی (Black) دارای بیشترین مقدار چسبندگی و بعد از آن به ترتیب آبی (Cyan)، قرمز (Magenta) و زرد (yellow) است. به طور معمول در روزهایی که هوا سرد است، این اشکال زیاد به چشم می خورد. با اضافه کردن یک مقدار ضد چسب، این اشکال بر طرف می شود، ولی بهتر است دما و رطوبت محیط را در یک اندازه ثابت نگه داریم.

اشکالات مربوط به اثر مرکب و آب روی کاغذ، موارد متنوعی را شامل می شود که در اینجا تنها به یکی از آنها اشاره شد.

توصیه ها

در منابع علمی و تخصصی، توصیه های دقیقی در مورد رفع اشکالات چاپی و نیز اقدامات پیشگیرانه در بروز مشکلات کاغذ و مقوا ارایه شده است. در اینجا به یک مورد مهم و ساده اشاره می شود:

کاغذ و مقوا، درست هنگام استفاده از لفافه ها خارج شود تا این که رطوبت خود را از دست نداده باشد و تا حد ممکن از یک خرید و از یک مارک باشد. در ماشین های تک رنگ و یا دو رنگ، در صورت چاپ کاغذ و مقوا به صورت ۴ رنگ و یا بیشتر، تا حد امکان، چاپ رنگ های بعدی به روز بعد حواله داده نشود، زیرا احتمال دارد با اشکال ریجستری (روی هم خوردن رنگ ها) مواجه شویم. به هنگام دسته کردن کاغذ و مقوا، کناره های آنها کج و یا لوله نشود، زیرا در آن صورت در ماشین به خوبی تغذیه نخواهد شد و توقف های متعددی را موجب می شود. بعضی از کاغذ ها باید در شرایط توصیه شده استفاده شوند. (مانند پشت چسب دارها.)

با توجه به افزایش جمعیت و ضرورت حفظ منابع برای نسل های آینده، در سال های اخیر استفاده از راهکارهای جدید بسته بندی مواد غذایی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

نانوفناوری یکی از این راهکارهاست که می تواند در بهبود بسته بندی و قابلیت های آنها نقش مهمی داشته باشد، اما همزمان با افزایش تاثیر فناوری نانو بر صنایع غذایی و ورود این محصولات به بازار مصرف، اهمیت سلامت و ایمنی این گروه از مواد غذایی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. اطمینان از سلامت و امنیت غذاهای بسته بندی شده به کمک فناوری نانو موضوعی است که موجب شده گروهی نسبت به استفاده از این ترکیبات در بسته بندی ها دچار تردید شوند. به گفته متخصصان، بسته بندی مواد غذایی از دو دیدگاه قابل توجه است؛ نخست این که بسته بندی از جمله عوامل مهمی است که می تواند ماندگاری محصولات و فرآورده های غذایی را کنترل کند و موضوع دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد و بسیاری از کشورها در سطح دنیا در این مسیر فعالیت های موفقی داشته اند و لازم است کشور ما هم در این حوزه به طور جدی وارد عمل شود این است که بسته بندی هایی که از آنها در صنایع غذایی استفاده می شود باید سازگار با محیط زیست باشند. یکی از مشکلاتی که ما در دنیای امروز با آن مواجه هستیم انباشتگی انواع پلیمرهایی است که براحتی در طبیعت تجزیه نمی شود و در نتیجه موجب آلودگی طبیعت شده است؛ پلیمرهایی که عمدتا به منظور بسته بندی نوشیدنی ها و خوردنی های دنیای مدرن ما تولید شده اند.

سلامت مواد غذایی در کنار سلامت​ مصرف کنندگان

به عقیده کارشناسان حوزه صنایع غذایی، در دیدگاه نخست، بسته بندی به عنوان راهکاری برای افزایش ماندگاری مواد غذایی مطرح است و می توان از روش های مختلفی برای رسیدن به این هدف استفاده کرد.

دکتر بهاره عمادزاده، مدیرگروه نانو فناوری مواد غذایی پژوهشکده علوم و صنایع غذایی در گفت وگو با جام جم می گوید: یکی از روش هایی که در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته و متاسفانه در کشور ما در سطح تحقیقات باقی مانده، استفاده از قابلیت های نانوفناوری است. ما می توانیم براساس این فناوری شناساگرهایی را طراحی کنیم که ماندگاری محصولات غذایی را پایش می کنند. عملکرد این شناساگرها به این شکل است که به عنوان مثال شاخص های رنگی روی آنها تعبیه شده که با گذشت زمان تغییر رنگ می دهد. اکنون این شاخص ها یا شناساگرها بدون به کارگیری فناوری نانو تولید می شود. بررسی ها و آزمایش های انجام شده نشان می دهد استفاده از فناوری نانو می تواند حساسیت این شاخص ها را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. نانوذرات از یک ساختار اختصاصی برخوردارند و این ساختار می تواند حساسیت شناساگرها را در پایش ماندگاری مواد غذایی افزایش دهد. گذشته از این مواد نانو و محصولات تولید شده از نانومواد با توجه به خواص منحصربه فردی که دارند می توانند در کنترل خواص بازدارنده بسته بندی ها به ایفای نقش پرداخته و گازهای ورودی به بسته بندی مواد غذایی را تحت کنترل قرار دهند.

ما در ایران از نظر بسته بندی مواد غذایی نتوانسته ایم همگام با بخش های دیگر فناوری پیشرفت داشته باشیم. یعنی در خیلی از فناوری های مطرح در حوزه علوم و صنایع غذایی، قدم های خوبی برداشته شده و پیشرفت های چشمگیری داشته ایم اما یکی از بخش هایی که مغفول مانده و نسبت به آن توجه ویژه ای از نظر صنعتی نشده بسته بندی و فناوری هایی است که می توان در این حوزه از آن استفاده کرد.

گرچه ایمنی محیط زیست و استفاده از مواد سازگار با محیط زیست در بسته بندی مواد غذایی ضرورت مهمی است اما این روند باید تا جایی ادامه پیدا کند که به مصرف کنندگان هم آسیبی نرسد. از سوی دیگر باید از این موضوع هم اطمینان پیدا کرد که بقایای ترکیبات نانو که وارد پساب ها می شود سلامت انسان و محیط زیست را در معرض خطر قرار ندهد. اینها از موضوعاتی است که در این حوزه بحث برانگیز شده است. دکتر عمادزاده در این باره معتقد است: هر علمی از دو جنبه باید بررسی شود؛ هم از نظر نقشی که در سلامت جامعه دارد و هم از نظر خطراتی که ممکن است با خود همراه بیاورد. در هر علمی ابتدا جنبه های مثبت بیشتر خودش را نشان می دهد و با گذشت زمان و در مطالعات و تحقیقات، جنبه های منفی هم کم کم خودنمایی می کند.

بسته بندی می تواند به شکل پوششی باشد که در تماس مستقیم با محصول قرار می گیرد. گاهی نیز بسته بندی ها به طور مستقیم با محصول در تماس نیست. در رابطه با محصولات غذایی که در بسته بندی آنها از فناوری نانو استفاده شده است دیدگاه مخاطره آمیزی وجود دارد، اما در خصوص این که حضور این ترکیبات در طبیعت چه آثار مضری بر محیط زیست دارد موضوعی است که در خصوص آن باید حتما مطالعاتی عمیق انجام شود.

بسته بندی های فعال

کشور ما در زمینه بسته بندی، پیشرفت چندانی نکرده و اگر کاری در این زمینه انجام شده صرفا به مقالاتی آکادمیک محدود می شده است. یکی از کارهایی که بتازگی در پژوهشکده علوم و صنایع غذایی مورد توجه قرار گرفته نوع خاصی از بسته بندی است که صفت فعال را یدک می کشد. بسته بندی هوشمند نوع پیشرفته تری از بسته بندی های فعال به شمار می آید. تحقیقات انجام شده درباره بسته بندی هایی با این ویژگی قدمت چندانی ندارد اما با وجود این پیشرفت های قابل توجهی در این حوزه انجام شده و هم اکنون انواع مختلفی از بسته بندی های فعال در بعضی از کشورها از جمله آمریکا و ژاپن تجاری سازی شده است.

به گفته دکتر راضیه نیازمند، عضو هیات علمی گروه شیمی مواد غذایی پژوهشکده علوم و صنایع غذایی و مجری طرح بسته بندی های فعال، در این پژوهشکده در سطح تحقیقاتی درباره نوع خاصی از بسته بندی های فعال که گیرنده اکسیژن هستند کار شده است. در این بسته بندی از یک ماده زیست فعال استفاده می شود که به جای تماس مستقیم با ماده یا فرآورده غذایی، در داخل بسته بندی قرار می گیرد و عملکردی که از آن انتظار می رود را داخل بسته بندی ایفا می کند. معمولا هدف عمده این بسته بندی ها این است که زمان ماندگاری ماده غذایی افزایش پیدا کند و نکته قابل توجه این که این ترکیب وارد بسته بندی می شود و ممکن است به مرور زمان رها شده و وارد فرآورده غذایی شود. بنابراین باید این ماده از نظر صنایع غذایی ایمن باشد و مشکلی ایجاد نکند.

این گروه از محققان در بسته بندی های فعال از نمک اسکوربات استفاده کرده اند که نوعی ویتامین C است. ضمن این که این نمک یک ترکیب آنتی اکسیدان و گیرنده اکسیژن است.

اگر هم رها شده و حتی مقدار زیادی از آن وارد ماده غذایی شود، مشکلی ایجاد نمی کند. البته از نظر فناوری باید کار تا نیمه صنعتی و صنعتی شدن پیش رود، اما مزیت این روش این است که در ایران کار زیادی روی آن انجام نشده است. خیلی از ترکیبات در ابعاد نانو خطرساز می شوند چون نانو براساس ویژگی های متفاوتی از مواد در ابعاد کوچک تر تعریف شده است.

دکتر نیازمند در پاسخ به این پرسش که آیا درباره ایمنی نمک اسکوربات در ابعاد نانو تحقیقاتی انجام شده، می گوید: ما به طور کلی روی این ترکیب در ابعاد نانو تحقیقاتی را انجام داده ایم. استفاده از مواد در ابعاد نانو یکنواختی کار را افزایش می دهد.

خیلی از ذرات در این ابعاد مشکل ساز است اما نمک اسکوربات ترکیبی است که در ابعاد نانو هم ایمن است و حتی ممکن است این ترکیب در چنین مقیاسی در خود ماده غذایی وجود داشته باشد. بعضی از ترکیباتی که در حوزه نانوفناوری از آن استفاده می شود ممکن است ایمن نباشد. ما قصد داریم در کارهای بعدی از آنتی اکسیدان ها و عصاره های دیگری استفاده کنیم که خواص مختلف دارویی دارند. ورود این ترکیبات به بسته بندی موجب می شود بسته بندی حالت فعال پیدا کند و عملکرد خاصی را از خود نشان دهد. از این بسته بندی می توان برای طیف وسیعی از فرآورده ها استفاده کرد.

گروهی از محققان بر این باورند که ایمنی نانو مواد تائید​شده نیست و می تواند به سلامت انسان و جامعه آسیب برساند. گروهی دیگر نیز می گویند باید برای همگام بودن با دیگر کشورها در این مسیر حرکت کرده و موانع موجود را رفع کرد. پیش بینی ها نشان می دهد در آینده ای نزدیک روزی می رسد که بتوانیم از ترکیبات اتمی و مولکولی، مواد غذایی مورد نیازمان را تهیه کنیم گرچه برای استفاده کاربردی از این فناوری راهی طولانی در پیش است اما انتظار می رود این پیشرفت بتواند به مسیری برای گسترش تولید محصولات غذایی با کیفیت تر و ماندگارتر منتهی شود که به این ترتیب نه تنها می توانیم از مواد غذایی با کیفیت تر استفاده کنیم، بلکه در مصرف مواد خام هم صرفه جویی خواهد شد.