به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، پانزدهم اسفندماه هر سال را روز درختکاری نامیده‌اند. این روز فرصتی است تا درباره محیط زیست، درختان و طبیعت با دید دیگری بیندیشیم. درختان به‌عنوان یکی از لازمه‌های طبیعت جهت اکسیژن‌رسانی و نگهداری از پرندگان و حیوانات بسیار اهمیت دارند. امروزه علاوه بر آتش‌سوزی و مشکلات دیگر، انسان‌ها اقدام به قطع درختان برای تولید کاغذ می‌کنند. متاسفانه روند نابودی درختان امروزه با سرعت زیاد به‌منظور تولید فرآورده‌هایی مانند کاغذ در حال انجام است. در سالیان گذشته بدون توجه به محیط زیست و سلامتی، روند قطع درختان بسیار سرعت بالایی به خود گرفته است.
تیشه به ریشه درختان برای تولید کاغذ
در کشور ما تنها سالانه حدود ۱۵ میلیون درخت برای تولید کاغذ قطع می‌شود. آماری که نشان از زنگ خطر برای محیط زیست می‌دهد. بررسی سرانه ایرانیان در مصرف کاغذ نشان می‌دهد که به‌طور متوسط و براساس گزارش هر ایرانی سالانه با مصرف ۱۳ کیلوگرم کاغذ رقم بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است.
این رقم موجب می‌شود که در سال ۹۱۰ میلیون کیلوگرم کاغذ در ایران مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه برای هر تن کاغذ و تولید آن باید ۱۷ یا ۱۸ درخت تنومند قطع شود این رقم بسیار نگران‌کننده و خطرناک به نظر می‌رسد. کار از جایی خطرناک‌تر می شود که بررسی‌ها نشان می دهد که این روند افزایشی بوده و تا سال ۲۰۲۵ می‌تواند در روند صعودی و قطع درختان همواره وجود داشته باشد. این شرایط موجب می شود که همواره نسبت به حفظ کتاب در مدارس، ادارات و کتابخانه ها حساسیت بیشتری به خرج دهیم.
کم نشدن سایه درختان از سر زمین با کتاب غیرکاغذی
براساس پژوهش‌های صورت گرفته انسان با قطع یک درخت ۱۶.۶۷ بند کاغذ، شامل هشت هزار و ۳۳۳ برگ کاغذ به دست می‌آورد. با توجه به آسیب‌های زیست محیطی از فرآیند تولید کاغذ و قطع درختان جستجو برای یافتن جایگزین بستر عرضه محصولات فرهنگی از جمله کتاب ضروری است.
ابزارهای هوشمند روز به روز نقش بیشتر و موثرتری را در زندگی امروز ما ایفا می‌کنند. با پیشرفت تکنولوژی و توسعه فضای مجازی، بشر رفته رفته توانست خود را با این شیوه زندگی سازگار کند. در این میان کتاب و کتاب‌خوانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. کاغذ از چوب درختان تهیه می‌شود و انتشار محتوای الکترونیکی به جای چاپ آنها می‌تواند موجب صرفه‌جویی در مصرف کاغذ، جلوگیری از قطع بیشتر درختان و آسیب کمتر به محیط زیست شود. با این حال هنوز هم کتاب‌های کاغذی از جایگاه خوبی برخوردارند و نمی‌توان گفت کتاب الکترونیکی تهدیدی جدی برای شکل سنتی مطالعه به حساب می‌آید.
از این میان توجه به فناوری‌های نوین برای تولید کتاب و دیگر محصولات فرهنگی از جنس کاغذ با توجه به تمایل روزافزون مخاطبان به ابزارهایی مانند کتابخوان‌ها و کتاب‌های صوتی از دیگر راهکارهای جدی، ارزان و به‌صرفه برای پیشگیری از قطع درختان و در نهایت حفظ محیط زیست است. جریان تولید کتاب الکترونیکی در ایران از ۱۰ سال پیش، شکل گرفت در حالی که این شیوه تولید کتاب در دنیا عمر ۴۰ ساله دارد.
نجات جان درختان با تفاله نیشکر
بر اساس اطلاعات مرکز آمار و سازمان جنگل‌ها و مراتع ایران، ٢٢ درصد از جنگل‌های ایران طی ۴۰ سال گذشته از بین رفته است، به‌طوری‌که معاون برنامه‌ریزی و پشتیبانی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در این باره گفته که سطح جنگل‌ها از ١٨ هزار هکتار به کمتر از ١۴ هزار هکتار کاهش پیدا کرده است که این روند ادامه دارد و اگر کاهش سطوح جنگل‌ها به همین منوال ادامه پیدا کند تا ۵٠ سال آینده جنگلی در کشور وجود نخواهد داشت و آلودگی هوا، سیلاب و فرسایش خاک عرصه زندگی را بر مردم تنگ می‌کند.
در این میان تفاله نیشکر یا باگاس، سال‌های زیادی است که در تولید محصولات مختلف از جمله کاغذ طرفداران زیادی پیدا کرده است و دیگر دور ریخته نمی‌شود، بلکه به محصولاتی با ارزش و اقتصادی تبدیل می‌شود. با استفاده از باگاس یا تفاله نیشکر که در صنعت نیشکر تولید می‌شود، می‌توانیم از قطع درختان جنگل جلوگیری کنیم و کاغذ با کیفیت تولید کرده و نیاز بازار تامین شود.
بازیافت کاغذ راه دیگری برای حفظ درختان
با توجه به مصرف روزانه کاغذ باطله در زندگی روزمره، در اکثر مواقع پس از مصرف کاغذ، کاغذهای باطله دور ریخته‌شده و استفاده دوباره‌ای از آنها نمی‌شود؛ در حالی‌که با بازیافت هر تن کاغذ باطله از قطع ۱۷ اصله درخت جنگلی جلوگیری می‌شود. تولید کاغذ از کاغذ باطله ضمن حفاظت از محیط زیست ،جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان جنگلی و اشتغالزایی سود مناسبی نیز دارد.
بازیافت کاغذ از طریق فرآیندی صورت می‌گیرد که کاغذهای دور ریختنی جمع‌آوری شده در کارخانه‌های کاغذسازی یا کارخانه‌های مقواسازی با کیفیت و ضخامت‌های متفاوت به خمیر تبدیل می‌شوند. صدر الدین علی پور، مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران در گفت‌وگویی رسانه‌ای با اشاره به اهمیت بازیافت پسماندهای روزنامه، مجله، کتاب، دفتر، کارتن، مقوا، دستمال کاغذی و … معتقد است که: «صنعت بازیافت کاغذ یکی از صنایع مفید به لحاظ زیست محیطی بوده که در کنار این سود زیست محیطی، فواید و مزایای فراوانی به دنبال دارد. تغییرات حاصل شده در سبک زندگی، عادات و الگوهای مصرف، سطح فرهنگ، آداب و رسوم از یک طرف و شرایط اقتصادی و سطح علمی و تجربی جامعه در مناطق مختلف از سوی دیگر در میزان تولید پسماند از جمله پسماند های کاغذی موثر خواهد بود.»
هر کتابی ارزش ندارد که درختی قطع شود
هرچند که برخی از منتقدین با تولید کتاب‌های صوتی و الکترونیکی موافق نیستند و آن را جایگزینی برای کتاب فیزیکی و سنتی می‌دانند، با این حال در کنار کتاب‌های الکترونیکی نشریات کاغذی هم وجود خواهد داشت. به جای مقایسه کردن یکی با دیگری برای بهترین اعتبار محیطی، بهتر است که عملکرد زیست محیطی هر کدام را بهبود بخشیم. پس نمی‌توانیم اظهار کنیم که عملا می‌توانیم کتاب کاغذی را از چرخه حذف کنیم یا از مزایای کتاب الکترونیکی بی‌بهره بمانیم.
در این راستا برخی کتاب‌ها، مجلات و محصولات فرهنگی هم هستند که قطع درختان برای تولید کاغذ برای آنها حیف است. این محصولات عملا کمکی به خواننده نخواهد کرد و می‌شود گفت هر محصولی ارزش این را ندارد که درختی قطع شود. نسخه کاغذی یا صوتی آنها می‌توانست سایه درختان بسیاری را از سر زمین کم نکند.
با این حال تولید کاغذ از تفاله نیشکر می‌تواند کمک بزرگی به صنعت نشر کرده و جلوی قطع درختان و آسیب به محیط زیست را بگیرد. در حال حاضر انتشارات بسیاری هستند که از این نوع کاغذ برای تولید آثار خود بهره می‌گیرند.
